Ermənistanın işğalçılıq siyasəti aparan bir dövlət kimi tam ifşa olunmalı, bu illər ərzində əldən çıxmış və itirilmiş mənfəətin məbləği müəyyən edilməlidir...
Ermənistan silahlı qüvvəllərinin Azərbaycan Respublikasının ərazisinə təcavüzü nəticəsində torpaqlarımızın 20 faizə yaxını 1994-cü ilədək zəbt olunmuşdur. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri hazırda ərazilərimizin xeyli hissəsini işğaldan azad etmişdir.
İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin hazırladığı məruzəyə görə təcavüzkar tərəfindən işğal olunmuş ərazilərimizdə ümumiyyətlə 900 yaşayış məntəqəsi, 150 min yaşayış evi və mənzil, 6 minə qədər sənaye, kənd təsərrüfatı, ticarət, xidmət və digər müəssisələr tam şəkildə dağıdılmış, 7 min ictimai bina, 693 məktəb, 855 uşaq bağçası, 798 səhiyyə obyekti, 927 kitabxana, 44 məbəd, 9 məscid, 473 tarixi abidə, saray və muzeylər, 40 min muzey eksponatı, 160 körpü, yollar və digər infrastruktur obyektləri soyğunçuluğa məruz qalmış və yerlə-yeksan edilmişdir.
Məruzədə daha sonra qeyd olunur ki, ərazilərimizin işğalı nəticəsində itki, zərər və tələfatların qiymətləndirilməsindən ötrü vaxtı ilə İşçi Qrup yaradılmış və 1988-1994-cü illərdə hərbi təcavüz nəticəsində Azərbaycan Respublikasının işğala məruz qaldığı əmlakın, əsas fondların, o cümlədən yeraltı və yerüstü sərvətlərin bütün itkilərinin dəyərinin hesablanması, onların qiymətləndirilməsi sahəsində artıq elektron məlumat bazası da formalaşdırılmışdır. 2017-ci il vəziyyətinə Azərbaycana vurulmuş zərər və tələfatların ümumi dəyəri 820 milyard ABŞ dolları səviyyəsində qiyməiləndirilir.
Məlumdur ki, 1994-cü ilin may ayında Azərbaycan Respublikası və Ermənistan Respublikası arasında Bişkək şəhərində imzalanmış protokoldan bir qədər əvvəl ölkəmizin ərazisinə hərbi təcavüzü sübut edən o dövr üçün mümkün olan bütün faktlar toplanaraq, beynəlxalq səviyyədə təsdiq olunmaqdan ötrü Birləşmiş Millətlər Təşkilatına təqdim edilmişdi.
Vaxtı ilə başlanılmış prosedurun davamı kimi beynəlxalq hüquqi aktları əsas götürərək, Azərbaycan Respublikası hərbi təcavüz nəticəsində ölkəmizə dəymiş itki və zərərlərin keompensasiya olunması üçün Ermənistan Respublikasına qarşı təzminat məsələsini irəli sürməli, məsələ təsdiq olunduqdan sonra isə iddia qaldırılmalıdır.
Bunun üçün ilk növbədə Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən yuxarıda qeyd etdiyimiz BMT-yə təqdim olunmuş sənəd arxivdən götürülərək bərpa olunmalı, yenidən işlənilməli, ölkəmizə vurulmuş maddi zəzərin məbləği son tarixə indeksləşdirilməli, eləcə də 1994-cü ildən sonra aşkara çıxarılmış digər sübut və məlumatlar da sənədə əlavə edilərək işğalçı dövlətə qarşı təzminat məsələsi əsaslı surətdə qaldırılmalıdır.
Hazırlanacaq sənəddə aşağıdakıların da nəzərə alınmasını məqsədəuyğun hesab edirik:
- işğal edilmiş ərazilərdə məhsul buraxılışı, istehsalı və xidmətlərin həcmi, büdcəyə daxil olmaların məbləği barədə MDB Statistika Komitəsindən məlumatlar tələb etməklə bu göstəricilər hesablanılmalıdır;
- bu illər ərzində əldən çıxmış və itirilmiş mənfəətin məbləği müəyyən edilməlidir;
- pul tədavülünün təşkili, hansı valyutadan istifadə, emissiya, bank və poçt müəssisələrinin fəaliyyəti, aparılmış kassa, hesablaşma, köçürmə və s. maliyyə əməliyyatları barədə məlumat və arayışların əldə olunması üçün Beynəlxalq Valyuta Fonduna, Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankına, Beynəlxalq Sertifikasiya Komissiyasına və Dünya Poçt İttifaqına müraciət olunmalıdır;
- «MasterCardWorldwide», «VisaInc.» beynəlxalq kart təşkilatları və müvafiq pulköçürmə sistemləri qarşısında məsələ qaldırılaraq qanunsuz fəaliyyətləri onların nəzərinə çatdırılmalı və aparılmış tranzaksiyalar barədə arayışlar tələb olunmalıdır;
- işğal edilmiş ərazilərdə cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdıılması və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsi ilə bağlı hüquqpozmalar haqqında aşkar olunmuş faktların əldə olunması və tədbirlər görülməsi üçün FATF (İqtisadi Əmlakdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının Maliyyə Tədbirləri üzrə İşçi Qrupu), MONEYVAL(Avropa Şurasının Pulların Yuyulması və Terrorçuluğun Maliyyələşdrilməsinə Qarşı Tədbirlərin Qiymətləndirilməsi üzrə Ekspertlər Komitəsi) təşkilatlarına və Eqmont Qrupuna (Maliyyə kəşfiyyatı orqanlarının ixtisaslaşmış qurumu) müraciət olunaraq arayışlar alınmalıdır.
Fikrimizcə təzminat sənədinə qeyd olununların daxil edilməsi onun daha da sanballı və ətraflı hazırlanmasına töhfə verərdi.
Eyni zamanda Ermənistanın işğalçılıq siyasəti aparan bir dövlət kimi tam ifşa olunmasından ötrü Azərbaycan Respublikası tərəfindən Beynəlxalq Valyuta Fonduna və Dünya Bankına müraciət edilərək, verilmiş kreditlərin monitorinqinin aparılması bu beynəlxalq maliyyə təşkilatlarından xahiş olunmalıdır.
Belə ki, heç də istisna olunmur ki, Ermənistana verilmiş kreditlərin müəyyən hissəsi silah-sursatın alınmasına və ərazilərimizdə nəhəng hərbi xarakterli istehkamların qurulmasna sərf edilməsin.
Zöhrab İbrahimov,
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti,
«Maliyyə və maliyyə institutları» kafedrasının dosenti
