Yüksək faiz dərəcələri bahalı evlər, maşınlar, avadanlıqlar deməkdir
"Banklar arasında rəqabət mühiti formalaşmalıdır. Əgər yerli banklar kredit faizlərini yüksək saxlamaqda davam edirlərsə, xaricdən ucuz sərmayəli banklar ölkəyə dəvət olunmalıdır"
Banklarda kredit faizlərinin yüksək olması cəmiyyətimizdə haqlı narazılıqlar yaradır. Məsələ dəfələrlə gündəmə gətirilsə də, hətta bir sıra addımlar atılsa da, problemin həlli mümkün olmayıb. Hazırda ölkədə kreditlər, xüsusilə istehlak kreditləri 20 faizdən yuxarı təklif olunur ki, bu da vətəndaş üçün heç də əlverişli deyil. Kredit faizlərinin yüksək olmasında adətən əsas günahkar banklar hesab olunur.
Etiraf etmək lazımdır ki, bəzi banklar kredit üzrə faiz dərəcələrinin aşağı endirilməsində maraqlı deyillər. Banklar bunu bazardakı tələb və təklif amilinə bağlayırlar. Əslində isə ekspertlərin fikrincə, banklar kredit faizlərinin yüksək olmasında maraqlı olmamalıdır. Çünki kredit faizlərinin yüksək olması gələcəkdə kreditin qaytarılmama riskini artırır və bank-müştəri münasibətlərini kəskinləşdirir. Nəticədə zərərçəkmiş tərəf bankların özləri olur. Məsələ ötən gün Milli Məclisin iclasında da müzakirə mövzusu olub. Vurğulanıb ki, bank sistemi iqtisadiyyat və maliyyə sisteminin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Millət vəkilləri problemin tezliklə həllinin, kredit faizlərinin birrəqəmli olmasının zəruriliyini diqqətə çatdırıblar. Məlumat üçün bildirək ki, hazırda bank sistemi ilə bağlı Mərkəzi Bankda yeni qanun layihəsi üzərində iş gedir. Ümid edilir ki, layihə qəbul ediləndən sonra bank kreditlərinə daha yaxşı çıxış imkanları yaranacaq.
Mövcud problemlə bağlı “Şərq”ə danışan iqtisad elmləri doktoru, professor Zahid Məmmədov deyib ki, bankçılıq haqqında yeni və konseptual dövlət proqramı hazırlanmalıdır. İqtisadçının sözlərinə görə, sadə metodlarla və xarici praktikadan istifadə etməklə yüksək faizli kredit məsələsinin həlli mümkündür:
“Rusiyada bir iclas zamanı Prezident Vladimir Putin kənd təsərrüfatı nazirinə sual verir ki, ölkədə qiymətlər niyə bahalaşıb? Nazir cavabında deyir ki, vaxtı ilə fermerlər banklardan yüksək faizli kredit aldıqlarına görə, satdıqları məhsulların qiymətini bahalaşdırıblar. Yəni yüksək faizli bank kreditləri paralel olaraq məhsulların bahalaşması deməkdir. Alıcı dükana girir, bahalaşmanı görür, amma səbəbini bilmir. Fərqinə varmır ki, bunun arxasında banklardan yüksək faizlə sahibkarlara verilən kreditlər dayanır.
Ona görə də dünya ölkələrində aparılan sağlam iqtisadi siyasət kontekstində ilk olaraq bank sistemi tənzimlənir, faiz dərəcələrinin optimal qaydada verilməsi təmin edilir. Azərbaycanda inflyasiya hazırda 2,5 faizdir. Faiz yüksəlməsi 2-3 faiz ola bilər. Lap uzağı maksimum hədd, yəni 5-6 faizə kimi hesablansın, ondan yuxarısına imkan verilməməlidir. Çünki yüksək faiz dərəcələri eyniylə bahalı evlər, maşınlar, avadanlıqlar, müxtəlif növ mallar deməkdir. Bank kreditləri bütün sahələrə təsirini göstərir. Şirkətlərin böyük hissəsi məhz bank kreditləri ilə istehsalı və digər xidmətləri həyata keçirirlər. Nəticədə bütün yük istehlakçının üzərinə düşür”.
Professorun qənaətincə, problemin çox sadə həll yolları var:
“Bankçılıq sistemində rəqabətlilik mütləqdir. Banklar arasında rəqabət mühiti formalaşmalıdır. Əgər yerli banklar kredit faizlərini yüksək saxlamaqda davam edirlərsə, xaricdən ucuz sərmayəli banklar ölkəyə dəvət olunmalıdır. Banklar ciddi dəyişikliyə getməli, yeni çağırışlara cavab verməlidir. Sistem yenidən qurulmalıdır. Türkiyə modelinə üstünlük verməliyik. Qardaş ölkədə bu cür problemlər yaşananda, yəni 1999-cu ildə Dünya Bankının vitse-prezidenti Türkiyəyə səfər etdi və orada bankların fəaliyyətini tənzimləyən və nəzarəti həyata keçirən xüsusi qurum (Bankaçılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu - red) yaradıldı. Bankların işinə nəzarət edən ayrıca qurumun olması çox vacibdir. Mərkəzi Bank bütün dünyada pul siyasəti ilə məşğul olur. Bir müddət əvvəl Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası yaradılsa da, qurumun icraçıları dövlətin onlara göstərdiyi böyük etimadı doğrulda bilmədi. Bankçılığın əsas prinsipləri etimad və güvəndir”.
