Qlobal istiləşmənin iqtisadiyyata və ətraf mühitə təsiri

COP29-un Azərbaycanda təşkil edilməsi yolunda ilk addım Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin sərəncamı əsasında 2024-cü ilin Yaşıl Dünya naminə Həmrəylik İli elan edilməsidir.

İqlim dəyişikliyi çox geniş bir ifadədir. Bu mövzu haqqında danışan zaman  Qlobal İstiləşmə terminini unutmaq mümkün deyildir. Gəlin indi məsələnin  əsas məğzi olan Qlobal istiləşmənin iqtisadiyyata və ətraf mühitə təsiri haqqında danışaq.

Kənd təsərrüfatı məhsuldarlığının azaldılması: Temperaturun yüksəlməsi və yağıntıların miqdarının azalması məhsuldarlığı və heyvandarlığı azaldır.

Dəniz səviyyəsinin qalxması: Sahilyanı ölkə və şəhərləri ciddi təhdid edir. Bu zaman şəhər infrastrurukturu ciddi ziyan görür. Dəniz səviyyəsinin qalxması şirin su mənbələrinin şoranlaşmasına təsir göstərir. Bu da iqtisadiyyatda əsas faktor olan insan faktorunu məhv edir.

Meşələrin qırılması: Qlobal istiləşmə meşələrin qırılmasına səbəb olur və havada olan oksigen miqdarı azalır.

Qlobal istiləşmə Azərbaycanda

Qlobal istiləşmə dünya ölkələrinə, o cümlədən Azərbaycana təsir edən aktual qlobal problemdir.  Avropa və Asiyanın qovşağında yerləşən Azərbaycan Xəzər dənizi sahilindən tutmuş dağlıq rayonlara qədər müxtəlif landşaftlara malik ölkədir.  Qlobal istiləşmənin Azərbaycana təsiri getdikcə daha aydın görünür və iqtisadiyyat, ətraf mühit və cəmiyyət üçün problemlər yaradır.

Qlobal istiləşmənin Azərbaycana əsas təsirlərindən biri iqlim modellərindəki dəyişikliklərdir.  Ölkədə artan temperatur, daha tez-tez isti dalğalarla və dəyişkən yağıntılarla müşahidə olunur.  Bu dəyişikliklər kənd təsərrüfatı, su ehtiyatları və təbii ekosistemlər üçün əhəmiyyətli təsir göstərə bilər.  Məsələn, yüksək temperatur və qeyri-müntəzəm yağıntılar məhsulun məhsuldarlığına təsir göstərə bilər ki, bu da fermerlər üçün ərzaq təhlükəsizliyinə və iqtisadi itkilərə səbəb ola bilər.

Azərbaycanın enerji sektoru da qlobal istiləşmənin təsirlərinə həssasdır.  Ölkə enerji hasilatı üçün əsasən qalıq yanacaqlara, xüsusilə neft və qaza əsaslanır.  Dünya iqlim dəyişikliyini yumşaltmaq üçün aşağı karbonlu iqtisadiyyata keçdiyi bir vaxtda Azərbaycan enerji mənbələrinin şaxələndirilməsi və istixana qazı emissiyalarının azaldılması ilə bağlı problemlərlə üzləşir.  Günəş və külək enerjisi kimi bərpa olunan enerji mənbələrinə sərmayə qoymaq ölkəyə karbon izlərini azaltmağa və iqlim dəyişikliyinə davamlılıq yaratmağa kömək edə bilər.

Qlobal istiləşmənin Azərbaycanda ətraf mühitə təsiri də göz qabağındadır.  Dünyanın ən böyük daxili su hövzəsi olan Xəzər dənizi, dəniz səviyyəsinin enməsi, sahil eroziyası və çirklənmə təhlükəsi ilə üz-üzədir.  Bu dəyişikliklər dəniz biomüxtəlifliyinə, balıqçılıq və sahil icmalarına təsir göstərə bilər.  Xəzər dənizinin və onun ekosistemlərinin qorunması ölkənin təbii irsinin qorunub saxlanılması və davamlı inkişafın təmin edilməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

 Qlobal istiləşmənin yaratdığı çağırışlara cavab olaraq Azərbaycan iqlim dəyişikliyinin həlli və davamlı inkişafını təşviq etmək üçün addımlar atmışdır.  Ölkə Paris Sazişi kimi beynəlxalq müqavilələri ratifikasiya edib, istixana qazlarının emissiyalarını azaltmaq və iqlim dəyişikliyinin təsirlərinə uyğunlaşmağı öhdəsinə götürüb.  Azərbaycan həmçinin qlobal istiləşmənin təsirlərini azaltmaq üçün bərpa olunan enerji layihələri, enerji səmərəliliyi tədbirləri və davamlı torpaq idarəçiliyi təcrübələrinə sərmayə qoyur. Bu enerji layihələrinə nümunə olaraq, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirilən layihələri nümunə gətirmək olar. Hal-hazırda Qarabağ regionunun Yaşıl Enerji zonasına çevrilməsi yolunda müəyyən addımlar atılır. Günəş, Külək və  Elektrik stansiyaları yaradılmışdır.

Təhsil və maarifləndirmə təşəbbüsləri Azərbaycanda iqlim dəyişikliyinə davamlılığın yaradılmasında əsas rol oynayır.  Qlobal istiləşmənin təsirləri haqqında məlumatlılığı artırmaq və davamlı təcrübələri təşviq etməklə, fərdlər, icmalar və müəssisələr iqlim dəyişikliyinin azaldılmasına və gələcək nəsillər üçün ətraf mühitin qorunmasına töhfə verə bilərlər.

Nəticə olaraq qeyd edək ki, qlobal istiləşmə Azərbaycan kimi ölkələrə təsirlərini aradan qaldırmaq üçün kollektiv fəaliyyət tələb edən qlobal problemdir.  İqlim baxımından ağıllı siyasətlər həyata keçirməklə, bərpa olunan enerji mənbələrinə sərmayə qoymaqla,  davamlı təcrübələri təşviq etməklə, Azərbaycan iqlim dəyişikliyində davamlı gələcək yarada bilər.

Ziyad Ağayev,

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin (UNEC) 
Biznes və menecment fakültəsinin 2-ci kurs tələbəsi