Təbii təcrübələr cəmiyyət üçün vacib suallara cavab verməyə kömək edir
Builki laureatlar – David Kard, Joshua Angrist və Guido İmbens – bizə əmək bazarı haqqında yeni anlayışlar təqdim edərək təbii təcrübələrlə bağlı hansı nəticələrin çıxarıla biləcəyini göstərdilər. Onların yanaşması digər sahələrə yayıldı və empirik tədqiqatlarda bir növ inqilab etdi. Sosial elmlərdəki böyük sualların əksəriyyəti nəticə ilə bağlıdır.
İmmiqrasiya əmək haqqı və məşğulluq səviyyəsinə necə təsir edir?
Daha uzun təhsil kiminsə gələcək gəlirinə necə təsir edir?
Bu suallara cavab vermək çətindir, çünki müqayisə üçün istifadə etməyə heç nə yoxdur. Biz bilmirik ki, immiqrasiya az olsaydı və ya həmin şəxs təhsilini davam etdirməsəydi, nə baş verərdi. Lakin laureatlar təbii təcrübələrdən istifadə etməklə bu və buna bənzər suallara cavab vermənin mümkün olduğunu göstərdilər. Əsas odur ki, təsadüfi hadisələrin və ya siyasi dəyişikliklərin insan qruplarının fərqli rəftar etməsi ilə nəticələnən vəziyyətlərdən, tibdəki klinik sınaqlara bənzəyən şəkildə istifadə edəsən.
David Kard təbii təcrübələrdən istifadə edərək, minimum əmək haqqı, immiqrasiya və təhsilin əmək bazarına təsirlərini təhlil edib. Onun 1990-cı illərin əvvəllərində apardığı tədqiqatlar ənənəvi müdrikliyə meydan oxuyaraq, yeni təhlillərə və əlavə anlayışlara gətirib çıxardı. Nəticələr, digər məsələlərlə yanaşı göstərdi ki, minimum əmək haqqının artırılması mütləq iş yerlərinin azalmasına səbəb olmur. İndi bilirik ki, bir ölkədə doğulmuş insanların gəlirləri yeni immiqrasiyadan faydalana bilər, daha əvvəl immiqrasiya edən insanlar isə mənfi təsirə məruz qalma riski daşıyır. Biz həmçinin anladıq ki, məktəblərdəki resurslar tələbələrin gələcək əmək bazarında uğurları üçün əvvəllər düşünüldüyündən daha vacibdir.
Təbii təcrübədən alınan məlumatları şərh etmək çətindir. Məsələn, bir qrup tələbə üçün icbari təhsilin bir il uzadılması həmin qrupdakı hər kəsə eyni şəkildə təsir göstərməyəcək. Bəzi tələbələr hər bir halda oxumağa davam edərdilər və onlar üçün təhsilin dəyəri çox vaxt bütün qrupu təmsil etmir. Beləliklə, məktəbdə əlavə bir ilin təsiri haqqında hər hansı bir nəticə çıxarmaq mümkündürmü? 1990-cı illərin ortalarında Joshua Angrist və Guido Imbens bu metodoloji problemi həll edərək, təbii təcrübələrdən səbəb və nəticə ilə bağlı dəqiq nəticələrin necə çıxarıla biləcəyini nümayiş etdirdilər. İqtisadiyyat Elmləri Mükafat Komitəsinin sədri Peter Fredriksson “Kardın cəmiyyət üçün əsas suallara dair araşdırmaları, Angrist və İmbensin metodoloji töhfələri təbii təcrübələrin zəngin bilik mənbəyi olduğunu göstərdi. Onların tədqiqatları cəmiyyətə böyük fayda gətirən əsas suallara cavab vermək qabiliyyətimizi əhəmiyyətli dərəcədə təkmilləşdirdi”.
