Dünyanın aparıcı iqtisadiyyatı ABŞ-də prezident seçkiləri necə baş tutur?
ABŞ-da çalışan iqtisadçılar Daron Acemoğlu, Simon Conson və Ceyms Robinson, ölkələr arasındakı sərvət bərabərsizliyinə dair tədqiqatlarına görə bu il iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görüldülər.
Nobel komitəsinin açıqlamasına görə, alimlər, "qanunun zəif olduğu və əhalinin istismar edildiyi cəmiyyətlərin nə iqtisadi inkişafı təmin etdiyini, nə də ki daha yaxşıya doğru dəyişdiyini" göstəriblər. Onların araşdırmaları, "sosial institutların ölkələrin rifahı üçün əhəmiyyətini" nümayiş etdirir.
Acemoğlu və Robinsonun 2012-ci ildə nəşr etdikləri "Millətlər Niyə Uğursuzluğa Uğrayır: Güc, Rifah və Yoxsulluğun Mənşəyi" kitabı bərabərsizliyin köklərini və niyə bəzi ölkələrin uğurla sərvət qazandığını araşdırır.
Nobel komitəsi, hazırda dünyanın ən zəngin 20%-lik hissəsinin ən yoxsul 20%-dən təxminən 30 dəfə varlı olduğunu və birincilərin sərvətlərini artırmağa davam etdiyini, yoxsul ölkələrin isə bu fərqi bağlaya bilmədiklərini vurğulayıb.
Alimlər göstəriblər ki, müstəmləkə dövründən etibarən, XVI əsrdən sonra tətbiq edilən siyasi və iqtisadi sistemlər bu fərqin əsas səbəblərindən biridir. Komitənin sözlərinə görə, müstəmləkə dövründə nisbətən varlı olan cəmiyyətlər, indi dünyanın ən kasıb ölkələrinə çevrilib.
Stokholm Universitetinin Beynəlxalq İqtisadi Araşdırmalar İnstitutunun direktoru və iqtisad professoru Ceykob Svensson mətbuat konfransında bildirib ki, laureatlar həm empirik, həm də nəzəri olaraq bərabərsizliyin səbəblərini anlamaqda yeni yanaşmalar təqdim ediblər.
Yoxsul və varlı ölkələr arasındakı fərqlərin nəyə görə davamlı olaraq mövcud qalması sualı yeni deyil, lakin "sosial elmlərin ən vacib mövzularından biri olaraq qalmağa davam edir," deyə Svensson qeyd edib.
Rəsmi adı “Alfred Nobelin xatirəsinə iqtisadiyyat üzrə Sveriges Riksbank mükafatı” olan bu mükafatın qalibləri, İsveç Mərkəzi Bankı tərəfindən 11 milyon İsveç kronu (1.058 milyon ABŞ dollar) məbləğində pul mükafatı ilə təltif ediləcəklər.
Acemoğlu və Conson Massaçusets Texnologiya İnstitutunun professorları, Robinson isə Çikaqo Universitetində Qlobal Münaqişələrin Tədqiqi və Həlli üzrə Pearson İnstitutunun direktorudur.
Elvin Nəsibov, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin doktorantı
