İqlim dəyişiklikləri müasir dünyanın ən ciddi problemlərindən biridir və həyatın müxtəlif aspektlərinə, o cümlədən kənd təsərrüfatına və qida təhlükəsizliyinə təsir edir. İqlim dəyişikliyinin ən əhəmiyyətli nəticələrindən biri yağış rejimlərinin dəyişməsidir ki, bu da gözlənilməzliyi artırır və kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalını çətinləşdirir.
İqlim dəyişikliyi, kənd təsərrüfatı bitkilərinin su təminatında əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur. Bu dəyişikliklər, bitkilərin inkişafına, məhsuldarlığına və dolayısıyla ərzaq təhlükəsizliyinə birbaşa təsir göstərir. Su, bitkilərin həyatında kritik rol oynayır və onun çatışmazlığı, ya da artıqlığı məhsulun keyfiyyətini və miqdarını müəyyən edir.
Rütubət çatışmazlığı, kənd təsərrüfatı sahəsində ciddi problemlər yaradan bir haldır. Bu, bitkilərin düzgün inkişaf etməsi və məhsuldarlığın artırılması üçün vacib olan suyun yetərli dərəcədə olmaması deməkdir. Yağışların azalması, iqlim dəyişikliyi nəticəsində baş verən quraqlıqlar, kənd təsərrüfatı bitkiləri üçün suyun əlçatanlığını azaldır. Bu, fermerlər üçün ciddi problemlər yaradır, xüsusilə də kənd təsərrüfatı yağış suyuna əsaslanan bölgələrdə. BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) proqnozlarına görə, 800 milyondan çox insan aclıq çəkir və kənd təsərrüfatının şərtlərinin pisləşməsi bu vəziyyəti daha da ağırlaşdırır. Məsələn, qarğıdalı, buğda və düyü kimi bitkilər rütubət çatışmazlığına xüsusilə həssasdırlar. Qərbi Afrika və Cənubi Asiyada fermerlərin üzləşdiyi quraqlıq şərtləri, onların məhsuldarlığını ciddi şəkildə azaldır. Düyü əkini üçün suya olan tələbat, bu bitkinin istehsalının quraqlıq şəraitində ciddi şəkildə ziyan görməsinə səbəb ola bilər.
Rütubətin artıqlığı da kənd təsərrüfatında ciddi problemlərə yol açan bir haldır. Bu, bitkilərin kök sistemində və torpaqda suyun həddən artıq toplanması nəticəsində baş verir. Rütubət artıqlığı, müxtəlif şəraitlərdə baş verə bilər və bununla bağlı bir çox faktorlar mövcuddur.
Yağışların çoxalması və intensiv leysanlar da kənd təsərrüfatı istehsalına mənfi təsir göstərə bilər. Sel, sahələri su basdıqda, kök çürüməsi və xəstəliklərin yayılması riskini artırır. Artıq nəmlik, torpağın su ilə doymasına səbəb olur, bu da bitkilərə çatmağı çətinləşdirir və xəstəliklərin yayılmasını artırır. Məsələn, düyü sahələri, böyük miqdarda suya ehtiyac duyduqları üçün, əgər su səviyyəsi icazə verilən həddən artıq yüksəlirsə, bu bitkilərin istehsalı ciddi şəkildə ziyan görər. Bundan əlavə, nəmlik artıqlığı, ziyanvericilərin yayılmasına səbəb ola bilər, bu da bitkiləri qorumaq üçün əlavə xərcləri tələb edir və məhsuldarlığı əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.
Yağışların düşmə vaxtının dəyişməsi digər ciddi bir problemdir. Əgər yağışlar gecikirsə və ya daha qeyri-müntəzəm olursa, bu, ənənəvi kənd təsərrüfatı dövrlərini pozur. Məsələn, əgər fermerlər yağışların gözlənilən vaxtda gələcəyini bilmir və bu, onların bitkiləri optimal vaxtda əkmələrini çətinləşdirirsə, bu, məhsuldarlığın azalmasına səbəb olur. Bu cür mövsüm dəyişikliyi yalnız iqtisadi itkilərlə deyil, həm də sosial nəticələrlə əlaqədar ola bilər; bu, fermerlərin daha yaxşı kənd təsərrüfatı şəraiti axtarışında torpaqlarını tərk etməsinə səbəb ola bilər.
Yağışların gözlənilməzliyi fermerlər üçün riskləri artırır və kənd təsərrüfatı işlərini planlaşdırmağı çətinləşdirir. Məsələn, əgər yağışlar gözlənilməz vaxtlarda gəlirsə, bu, məhsul əkmə və yığma dövrlərinin düzgün seçilməsinə səbəb ola bilər. Bununla yanaşı, fermerlər uyğun bitki seçimində çətinliklərlə üzləşirlər ki, bu da risklərin idarə olunmasını çətinləşdirir və kənd təsərrüfatını daha az dayanıqlı edir.
Müxtəlif bitkilər yağış rejimlərindəki dəyişikliklərə fərqli şəkildə reaksiya verirlər. Məsələn, düyü çox suya ehtiyac duyur, buna görə də quraqlıq şəraitində istehsalı ciddi şəkildə ziyan görür. Nəmlik artımı, göbələk xəstəliklərinin və ziyanvericilərin yayılmasına səbəb ola bilər ki, bu da məhsuldarlığa mənfi təsir göstərir. Məsələn, yüksək nəmlik səbəbindən pləsgən, çürümə və digər xəstəliklər genişlənə bilər. Bu, fermerlərin bitki mühafizəsi üçün əlavə xərclərə səbəb olur ki, bu da onların maliyyə vəziyyətini pisləşdirir.
Yağış rejimlərinin dəyişməsi, iqlim dəyişikliyinin şərtləri altında qida təhlükəsizliyi üçün ciddi bir çağırışdır. Bu dəyişikliklərə effektiv uyğunlaşma, dayanıqlı sortların seçilməsi, effektiv kənd təsərrüfatı praktikalarının tətbiqi və resursların aktiv idarə edilməsi ilə mümkündür. Bu, yalnız məhsuldarlığı saxlamağa kömək etmir, həm də gələcəkdə ərzaq təhlükəsizliyini təmin edir və hamı üçün dayanıqlı ərzaq sistemi yaratmağı hədəfləyir. Bizim vəzifəmiz, kənd təsərrüfatının dayanıqlı inkişafı üçün şərait yaratmaqdır ki, gələcək nəsillər keyfiyyətli və əlçatan ərzaq əldə edə bilsin.
COP 29 Azərbaycanın iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəsində vacib bir mərhələdir. Məhsuldarlığın azalması, su resurslarının çatışmazlığı və iqtisadi təsirlər, bu məsələlərin həllinə diqqət yetirilməsini tələb edir. İqlim dəyişikliyinin təsirlərinin azaldılması, qida təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və bioloji müxtəlifliyin qorunması üçün strateji yanaşmaların tətbiqi zəruridir. Beynəlxalq əməkdaşlıq, dayanıqlı kənd təsərrüfatı və ictimai şüurlanma, bu məqsədlərə nail olmaq üçün vacibdir. Dayanıqlı kənd təsərrüfatı praktikaları, innovasiya və ictimai dəstək bu problemlərin həlli üçün vacib strategiyalardır. Düşünürəm ki, gələcəkdə qida təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və insanların həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün bu yanaşmaların həyata keçirilməsi zəruridir.
Tahir Sultanov,
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin, (UNEC) Mühəndislik fakültəsinin,
“Qida mühəndisliyi” ixtisası üzrə III kurs tələbəsi
